W toku postępowania rozwodowego, sąd bada czy i który z małżonków ponosi winę w rozkładzie pożycia, jednak na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy (art. 57 k.r.o.). Jak podkreśla się w doktrynie i orzecznictwie, kluczowym elementem w toku procesu jest ustalenie przez sąd czy występuje sprzeczność zachowania się albo postępowania małżonka z normami prawnymi lub zasadami współżycia, określającymi obowiązki małżonków, a sprzeczności tej towarzyszy umyślność lub niedbalstwo tegoż małżonka. Pomiędzy takim postępowaniem małżonka i rozkładem pożycia małżeńskiego musi zachodzić związek przyczynowy.
Trzeba pamiętać, że nie każde naruszenie obowiązków małżeńskich może świadczyć o winie małżonka, ale jedynie takie które rzeczywiście miało wpływ na rozpad małżeństwa. Sąd w toku postępowania dowodowego nie bada który z małżonków poniósł winę „mniejszą” bądź „większą”. Małżonek, który zawinił jedną z wielu (kilku) przyczyn rozkładu pożycia, musi być uznany za współwinnego, chociażby drugi małżonek dopuścił się wielu i to cięższych przewinień. Niedopuszczalna jest bowiem kompensata wzajemnych przewinień (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 10 lutego 2004 r., I ACa 1422/03). Naganna reakcja współmałżonka na niepoprawne moralnie i ocenianie negatywnie społecznie zachowanie współmałżonka może zostać potraktowana w konkretnych okolicznościach przez sąd jako współwina rozkładu pożycia. Oczywiście istnieje tzw. dozwolona reakcja, ale sąd badał będzie w jakich okolicznościach reakcja została podjęta i z jakich pobudek.
A co w przypadku gdy złożono pozew o rozwód bez orzekania o winie, a w trakcie postępowania strona zmieni zdanie? Czy jest to możliwe? Otóż tak i to nawet w postępowaniu odwoławczym. „W sprawie o rozwód strona może odwołać w apelacji – wyrażoną przed sądem pierwszej instancji – zgodę na zaniechanie orzekania o winie rozkładu pożycia” (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2006 r., III CZP 87/06).
Przykładowe orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczące zawinionych przesłanek rozwodowych:
„W przypadku powstania rozkładu pożycia małżeńskiego wskutek opuszczenia męża przez żonę z powodu jego kategorycznego oświadczenia, że z żoną żyć nie będzie, i wezwania jej do opuszczenia domu, należy uznać, że rozkład nastąpił z winy męża.” (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 1952 r., C 609/51, NP 1953, nr 5, s. 82).
„Poniżanie przez męża godności osobistej żony, polegające na odmawianiu jej równego poziomu życia, póki nie pracowała zarobkowo, oraz na szykanowaniu jej, gdy podjęła pracę, winno być uważane za ważną przyczynę powstania rozkładu pożycia małżeńskiego z winy męża.” (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 1953 r., II C 2911/52, PiP 1954, z. 1, s. 180).
„Notoryczne zaniedbywanie przez żonę wychowywania małoletnich dzieci, połączone z bezczynnym trybem życia, stanowić może powód do powstawania rozkładu pożycia małżeńskiego.” (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 1955 r., II Cr 1082/54, PiP 1956, z. 2, s. 393).
„Niewłaściwe zachowanie się jednego z małżonków wobec matki drugiego małżonka, przejawiające się w znieważaniu i biciu jej, a tym bardziej w nastawaniu na jej życie, może stanowić przyczynę trwałego rozkładu pożycia stron, zawinioną przez stronę dopuszczającą się takiego zachowania.” (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 13 września 1950 r., C 335/50, NP 1951, nr 11, s. 46).